سکوت تلخ تولیدکنندگان سموم در نمایشگاه کشاورزی ۱۴۰۴
پایگاه خبری داوان نیوز: بررسی چالش‌های صنعت سموم ایران نشان می‌دهد که مسائل عمیق‌تری از جمله محدودیت تنوع سموم، مشکلات تأمین ارز و اختلاف نظرهای نهادی، زمینه‌ساز غیاب نمایشگاه ۱۴۰۴ است.
ناظم رامتین، خبرنگار داوان نیوز: برگزاری نمایشگاه‌های تخصصی کشاورزی، فرصتی بی‌نظیر برای معرفی آخرین دستاوردهای صنعتی، تبادل دانش فنی و رایزنی برای حل مشکلات تولیدکنندگان است. با این حال، در نمایشگاه کشاورزی تهران در سال ۱۴۰۴، غیبت انجمن‌های صنایع تولیدکنندگان سموم و واردکنندگان این نهاده های کشور به عنوان یکی از اصلی‌ترین بازیگران این عرصه، چشمگیر و پرسش‌برانگیز خواهد بود. این غیبت، تصویر کوچکی از چالش‌های بزرگ‌تری است که صنعت تأمین نهاده‌های کشاورزی ایران را درنوردیده است. بررسی عوامل این امر نشان می‌دهد که مسائلی چون مشکلات ساختاری در تأمین ارز، تنوع محدود سموم و اختلاف نظرهای نهادی، کار را به جایی رسانده که تولیدکنندگان ترجیح می‌دهند به جای مشارکت در رویدادهای نمایشگاهی، تمام انرژی خود را صرف حل مسائل روزمره و بقا در شرایط دشوار کنونی کنند.
چالش‌های ساختاری و سیاست‌گذاری
• محدودیت تنوع سموم
– نداشتن تنوع لازم برای نمایش: به گفته سید مهدی حسینی یزدی، رئیس هیأت مدیره اتحادیه واردکنندگان سم و کود، سبد تنوع سموم دفع آفات نباتی در کشور ما به علت سیاست‌گذاری‌های نادرست، بسیار محدود و کوچک است. در حالی که تا نوامبر ۲۰۲۳ در دنیا حدود ۸۸۰ مولکول سم به‌صورت فعال و بیش از ۵۰۰۰ سم ترکیبی چندجزیی وجود دارد، در ایران تنها ۳۲۷ سم در فهرست سموم مجاز ثبت شده است . این محدودیت، دست تولیدکنندگان و کشاورزان ایرانی را در انتخاب بهترین گزینه برای مبارزه با آفات بسته است. طبیعی است که تولیدکنندگان، رغبت چندانی برای حضور پررنگ در نمایشگاهی نداشته باشند که محصولاتشان در مقایسه با استانداردهای جهانی، تنوع و کارایی کمتری دارد.
– تسلط تعداد محدودی سم بر بازار: از کل سموم ثبت شده در کشور، حدود ۹۰ درصد از حجم تدارک فقط به ۵۰ قلم سم اختصاص داده شده است. این تمرکز بر روی تعداد محدودی از سموم، نشان‌دهنده شکاف عمیق بین صنعت سموم ایران و دنیا است. وقتی سبد محصولی یک صنعت چنین محدود باشد، انگیزه برای نمایش آن در بزرگ‌ترین رویداد کشاورزی کشور کاهش می‌یابد.
• معضل تأمین ارز و بلاتکلیفی واردات
– مشکلات ارزی و تاثیر مستقیم بر تولید: یکی از کلیدی‌ترین دلایل عدم حضور فعال تولیدکنندگان در نمایشگاه، معضل پیچیده تأمین ارز برای واردات مواد اولیه است. فرشاد طیاری، عضو هیأت مدیره انجمن تولیدکنندگان کودهای کشاورزی، به قطع تخصیص ارز از دی‌ماه سال گذشته اشاره کرده است . به گفته وی، پس از تغییر سیاست بانک مرکزی، هیچ ارزی به تولیدکنندگان کود و سموم کشاورزی تخصیص داده نشده و حتی ارز سامانه نیمایی نیز قطع شده است. هنگامی که تولیدکنندگان در تأمین مواد اولیه اولیه با مشکل مواجه هستند، طبیعی است که حضور در نمایشگاه برایشان در اولویت قرار نگیرد.
– پیامدهای تغییر گروه‌های کالایی: طیاری به مشکل تغییر مکرر گروه کالایی سموم و کودها اشاره می‌کند. این تغییرات که گاه بدون کارشناسی صورت می‌گیرد، برنامه‌ریزی بلندمدت تولیدکنندگان را مختل می‌کند. وقتی تولیدکننده نمی‌داند مواد اولیه مورد نیازش در کدام گروه کالایی قرار خواهد گرفت و با چه نرخ ارزی باید محاسبه شود، قادر به برنامه‌ریزی برای تولید و معرفی محصولات جدید نیست.
– رشد شرکت‌های صوری و ثبت‌سفارش‌فروشی: مسعود گیل‌آبادی، رئیس انجمن تولیدکنندگان سموم و آفت‌کش‌ها، از سهمیه‌بندی خرید مواد اولیه خارجی خبر داده که منجر به ثبت سفارش فروشی و رشد شرکت‌های صوری شده است . این پدیده، فضای کسب‌وکار را برای تولیدکنندگان قانونی دشوارتر کرده و انگیزه‌های مشارکت در رویدادهای رسمی مانند نمایشگاه را کاهش می‌دهد.
– تخصیص ارز گزینشی: هوتن مریخی از تولیدکنندگان شناخته‌شده آفت‌کش‌های کشاورزی، در گفت‌وگو با خبرنگار ما، به تشریح چالش‌های ناشی از عدم تخصیص بهینه ارز پرداخت و هشدار داد: در فرآیند تخصیص ارز، شاهدیم که چندین شرکت، چندین نوبت ارز دریافت کرده‌اند، در حالی که سایر واحدهای تولیدی هنوز در نوبت انتظار به سر می‌برند.
وی با بیان پیامدهای این ناهماهنگی در زنجیره تأمین افزود: حتی در صورت تخصیص ارز نیز به دلیل تأخیر ایجاد شده، شرکت‌های خارجی تامین‌کننده، برای تهیه و ارسال محموله به چندین ماه زمان نیاز دارند. این تاخیر موجب می‌شود مواد اولیه و سموم تولیدی با تأخیر قابل توجهی به بازار داخلی برسد.
به گفته مریخی، این تأخیر نه تنها موجب افزایش قیمت تمام‌شده سموم می‌شود، بلکه هزینه‌های اضافی قابل توجهی را به کشاورزان تحمیل می‌کند.
این فعال صنفی، تخصیص ارز گزینشی و ناعادلانه را یکی از عوامل اصلی عدم حضور تولیدکنندگان در نمایشگاه کشاورزی عنوان کرد و هشدار داد: ادامه این روند می‌تواند به تعطیلی واحدهای تولیدی یا ادامه فعالیت آنان با حداقل ظرفیت منجر شود که خود به افزایش قیمت‌ها، بروز تقلب و حتی گسترش قاچاق سموم کشاورزی دامن خواهد زد.
تبعات بحران سموم بر کشاورزی و صادرات
• کاهش کیفیت محصولات و برگشت محموله‌های صادراتی
– آلاینده‌ها و موانع صادراتی: بحران سموم، تأثیر مستقیمی بر کیفیت محصولات کشاورزی و توان صادراتی ایران داشته است. در سال‌های گذشته، چندین محموله از محصولات کشاورزی ایران که به مقصد کشورهایی چون روسیه و ازبکستان ارسال شده بودند، به کشور برگشت خوردند . صدرالدین نیاورانی، نایب رئیس اتحادیه محصولات کشاورزی، علت برگشت فلفل‌های صادراتی به روسیه را صد در صد به دلیل وجود آلاینده‌ها در این محصولات اعلام کرده بود .
– اختلاف نظر مسئولان در علل برگشت محموله‌ها: در حالی که نیاورانی و کاوه زرگران، رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق تهران، بر وجود مستندات درباره آلاینده بودن محموله‌ها تأکید کرده بودند، مسعود گیل‌آبادی، رئیس انجمن تولیدکنندگان سموم، وجود چنین اسنادی را رد کرده بود . این اختلاف نظرها نشان می‌دهد که حل مسئله بدون عزمی جدی و فراتر از بحث‌های کارشناسی ممکن نیست.
• تهدید امنیت غذایی کشور
– کاهش تولید محصولات استراتژیک: کارشناسان هشدار داده‌اند که ادامه روند کنونی در تأمین نهاده‌ها، می‌تواند تولید محصولات استراتژیک را با خطر جدی مواجه کند. نماینده کشاورزان گلستانی چندی پیش در جلسه شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی هشدار داده که در صورت نرسیدن کود به موقع به دست کشاورزان، عملاً محصولی در کار نخواهد بود و ممکن است تولید محصولات زراعی در استان به‌ویژه گندم با کاهش شدید تولید روبرو شود .
– افزایش وابستگی به واردات: دور باطل کمبود نهاده‌های باکیفیت → کاهش تولید → نیاز به واردات بیشتر محصولات غذایی، امنیت غذایی کشور را به طور جدی تهدید می‌کند. مهدی حسینی یزدی هشدار داده که با ادامه وضعیت کنونی، در سال های آتی کمبود گندم خواهیم داشت .
راهکارهای برون رفت از بحران
• اصلاح سیاست‌های ارزی
ضروری است بانک مرکزی و وزارت صمت، سیاست‌های تخصیص ارز به واردات مواد اولیه تولید سموم و کود را بازنگری کنند. ثبات در سیاست‌گذاری و شفافیت در تخصیص ارز، می‌تواند به خروج صنعت از بن‌بست کنونی کمک کند.
• تسهیل واردات سموم باکیفیت
همزمان با حمایت از تولید داخلی، باید زمینه برای واردات سموم باکیفیت و کم‌خطر که در داخل تولید نمی‌شوند، فراهم شود. کاوه زرگران بر لزوم رفع محدودیت در واردات سموم باکیفیت اروپایی تأکید کرده است .
• توسعه آزمایشگاه‌های سنجش باقیمانده سموم
پیشنهاد سیدمهدی حسینی مبنی بر استقرار آزمایشگاه‌های تشخیص میزان سموم در میادین میوه و تره‌بار می‌تواند گام مؤثری در کنترل کیفیت محصولات و کاهش آلاینده‌ها باشد .
• تقویت آموزش به کشاورزان
آموزش کشاورزان درباره اصول صحیح مصرف سموم و رعایت دوره کارنس (فاصله زمانی بین آخرین سمپاشی تا برداشت محصول) باید در دستور کار جدی وزارت جهاد کشاورزی قرار گیرد.
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، غیبت انجمن صنایع تولیدکنندگان سموم و انجمن واردکنندگان سم و کود ایران در نمایشگاه کشاورزی ۱۴۰۴، تنها یک نشانه ظاهری از بیماری عمیق‌تری است که صنعت تأمین نهاده‌های کشاورزی ایران به آن مبتلاست. این غیبت، حاصل سال‌ها سیاست‌گذاری نادرست، تضاد منافع نهادی، مشکلات ارزی پیچیده و در نهایت، فقدان یک راهبرد ملی برای صنعت سموم است.
راه برون‌رفت از این بحران، تنها با همکاری همه جانبه وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی، صنعت، معدن و تجارت، سازمان برنامه و بودجه و بانک مرکزی ممکن است. همچنین، پایان دادن به کشمکش‌های صنفی بین تولیدکنندگان داخلی و واردکنندگان، و جایگزینی آن با تعامل سازنده برای تأمین منافع ملی، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. تا زمانی که این عزم ملی شکل نگیرد، نه تنها شاهد غیبت تولیدکنندگان در نمایشگاه‌ها خواهیم بود، بلکه باید آماده پیامدهای جدی‌تری در حوزه امنیت غذایی و توان صادراتی کشور باشیم.