آب به دامان «کلزا» نرسید!/ کاهش ۲۰ درصدی تولید
پایگاه خبری داوان نیوز: پیامد کم‌بارشی، تنش آبی کاهش 20 درصدی تولید کلزا را در پی داشت که تأثیر موج‌واری بر سفره مردم در کنار دیگر کمبودهای کالاهای اساسی خواهد گذاشت.
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی (DA1news): بر اساس داده‌های رسمی، تولید کلزا در سال زراعی جاری ۲۰ درصد نسبت به سال گذشته کاهش یافته است که عامل اصلی آن محدودیت منابع آبی و کم‌بارشی در مناطق کشت این محصول است. پیش‌بینی برداشت فعلی حدود ۲۵۰ هزار تن از سطح ۱۴,۵۰۰ هکتار مزارع کشور است که نشان‌دهنده افت عملکرد در واحد سطح است . در ادامه گزارش تحلیلی خواهیم داشت به تأثیر محدودیت منابع آبی و کم‌بارشی بر تولید کلزا، پیامدهای معیشتی و سیاست‌های وزارت جهاد کشاورزی …
تحلیل وضعیت تولید کلزا تحت تأثیر کم‌آبی
– تغییرات اقلیمی: کاهش بارندگی و افزایش دما موجب تشدید تنش آبی در مراحل حساس رشد کلزا (به‌ویژه گلدهی و پر شدن دانه) شده است. مطالعات نشان می‌دهد تنش خشکی در این مراحل می‌تواند تا ۳۰ درصد عملکرد دانه و ۲۴ درصد تعداد غلاف‌ها را کاهش دهد .
– چالش شوری آب: در مناطق خشک مانند مشهد، استفاده از آب‌های شور (با EC تا ۱۱ دسی‌زیمنس بر متر) باعث کاهش کارایی مصرف آب (WUE) و افت عملکرد شده است .
پیامدهای کاهش تولید بر امنیت غذایی و معیشت مردم
– وابستگی به واردات: با توجه به وابستگی ۹۰ درصدی ایران به واردات روغن خوراکی، کاهش تولید کلزا به‌معنای افزایش این وابستگی است. این وضعیت امنیت غذایی را تهدید و ریسک نوسانات قیمت روغن در بازارهای جهانی را تشدید می‌کند .
– اثرات اقتصادی: افزایش هزینه‌های واردات روغن (معادل صرفه‌جویی ارزی ازدست‌رفته) و فشار بر بودجه خانوارها به‌ویژه در دهک‌های کم‌درآمد از پیامدهای مستقیم این کاهش است.
سیاست‌های وزارت جهاد کشاورزی برای مقابله با بحران
الف) راهبردهای کوتاه‌مدت:
– توسعه کشت پاییزه: ترویج کشت زودهنگام (اوایل مهر) به‌جای کشت دیررس (آبان) که طبق مطالعات می‌تواند تا ۴۰ درصد عملکرد دانه را افزایش دهد .
– مدیریت آبیاری: اجرای کم‌آبیاری کنترل‌شده در مراحل غیرحساس رشد (مانند رشد غلاف) که تا ۲۴ درصد در مصرف آب صرفه‌جویی می‌کند، بدون افت شدید عملکرد .
ب) راهبردهای بلندمدت:
– به‌نژادی ارقام مقاوم: معرفی ارقامی مانند هایولا ۴۰۱ که در شرایط شوری و کم‌آبی، کارایی مصرف آب بالاتری دارد .
– تغییر سامانه‌های آبیاری: جایگزینی روش‌های سنتی با آبیاری قطره‌ای نواری (تیپ) که طبق آزمایش‌ها در تبریز، ۴۹ درصد صرفه‌جویی آب و ۸۷ درصد افزایش کارایی مصرف آب را محقق کرده است .
– توسعه کشت در اراضی با آب‌های شور: استفاده هدفمند از آب‌های زیرزمینی شور در مناطق خشک با انتخاب ارقام سازگار .
چالش‌های پیش‌روی سیاست‌گذاری
– نبود منابع مالی کافی برای توسعه سامانه‌های آبیاری نوین در سطح ملی.
– تغییرات اقلیمی پویا که پیش‌بینی الگوی بارش را دشوار می‌سازد.
– مقاومت کشاورزان در پذیرش ارقام جدید یا تغییر روش‌های آبیاری به دلیل ریسک‌پذیری پایین.
توصیه‌های سیاستی
– تشکیل صندوق تضمین خسارت خشکسالی برای جبران بخشی از ضرر کشاورزان.
– ادغام داده‌های هواشناسی با برنامه‌ریزی کشت به‌منظور تعیین بهینه تاریخ کشت در هر منطقه.
– سیاست‌های تشویقی (مانند یارانه نهاده‌ها) برای کشاورزانی که به سیستم‌های آبیاری نوین مهاجرت می‌کنند.
جدول ۱: خلاصه اثرات کم‌آبی و راهکارهای مقابله‌ای
| مؤلفه | وضعیت فعلی | راهکار پیشنهادی |
| عملکرد کلزا | کاهش ۲۰ درصدی | توسعه آبیاری قطره‌ای نواری |
| کارایی مصرف آب | پایین در روش‌های سنتی | استفاده از ارقامی مانند هایولا ۴۰۱ |
| وابستگی به واردات روغن | ۹۰ درصد | افزایش ذخایر استراتژیک دانه‌های روغنی |
| تاریخ کشت بهینه | ۱۰ آبان (غیربهینه) | تغییر به ۱۰ مهر |
به گزارش اخبار روزانه کشاورزی، کاهش تولید کلزا ناشی از کم‌آبی، نه‌تنها زنجیره تأمین روغن خوراکی را تهدید می‌کند، بلکه تاب‌آوری اقتصادی خانوارها را کاهش می‌دهد. وزارت جهاد کشاورزی با تمرکز بر ترویج روش‌های آبیاری کارآمد (به‌ویژه قطره‌ای نواری)، توسعه ارقام مقاوم به خشکی و شوری، و تنظیم سیاست‌های حمایتی هدفمند می‌تواند گام‌های مؤثری برای کاهش آسیب‌پذیری بخش کشاورزی بردارد. این اقدامات باید در چارچوب برنامه‌ریزی بلندمدت اقلیم‌محور و با مشارکت فعال کشاورزان طراحی شود.